Roubaud’nun Kafkasya Resimleri

Dr. TUNCAY GEZGİN
Sanat Tarihçi-Akademisyen

Sanatı geç 19. yüzyıl ve erken 20. yüzyıl oryantalist ve savaş resimlerinin organik bir parçası olan Franz Roubaud’nun (1856-1928) eserleri arasında tema olarak Kafkasya önemli bir yer tutar. Kafkasya, Roubaud’nun eserlerine doğası, insan gerçekliği ve tarihi ile yansır. Kuvvetli bir manzara ressamı olarak sanatçı bu coğrafyanın başı karlı yüce dağlarını, yüksek platolarını, derin vadilerini, dar geçitleri, akarsularını, denizini sıklıkla ele alır. Bu doğa içinde, başta Çerkezler olmak üzere, diğer Kafkas halklarının gündelik yaşamı akmaktadır. İnsanlar sert fakat bir şehrin bayıltan, uyuşturan havasının tam zıttı, coşturucu duygular veren daha çok özgürleştiren ve ulvileştiren ikliminde bu iklime uygun mizaçları ile, onurlu, gururlu, boyun eğmez, kararlı, inançlıdırlar.

Resimlerde, çeşitli mitolojilere, söylencelere kaynaklık eden, bir çok sorunun çözümü için aranılan, gidilen, varılan yer olan Kafkasya’nın bize ister istemez masalsı da gelen engin doğası içinde, insanların, bazen tek başına, bazen küçük bir grup olarak hareket halinde olduklarını görürüz. Bazen bir kafile halindedirler. Öküz arabalarında eşyaları, kadın, çocuk, ihtiyar göç ederler. Kah bir dağ yolundan, bir geçitten, bir dereden geçip giderler. Bir Çerkez geleneksel kıyafeti içinde, omzunda tüfeği dört nala atını kaldırmıştır. Bir grup su kenarında dinlenmektedir. Atından inmiş olan bir başkası serdiği seccadesinin az ötesinde dereden abdest almaktadır.

Kafkas resimleri içinde savaşa dair resimler Roubaud’nun eserlerinin önemli bir parçasını oluşturur. Kafkas Müslümanlarının Rus istilasına karşı verdikleri mücadeledir söz konusu olan. Fakat sanatçı, Çar’ın hizmetinde çalıştığı için meseleye Rus tarafından bakar. Konuyu neredeyse iki eşit gücün birbiriyle savaşı gibi işler. Roubaud müslümanların uğradığı katliamlarla ilgilenmez.
Elbet bu tarz resimler Rus devletinin propaganda resimleridir. Aynı tarz resimleri, Roubaud’dan önce, ki Roubaud büyük ölçüde onun etkisinde kalmıştı, Rus çarının emrinde çalışan Alman asıllı Theodor Horschelt (1829-1871) de yapmıştı. Onun yaptığı resimlerden ikisi Gunib’in alınışı ve Şeyh Şamil’in ele geçirilişi tabloları 1867 Paris Uluslararası Sergisinde sergilenmiş üstelik ödül almıştı.

Şeyh Şamil (1797-1871), 1859 yılında ele geçirilene kadar 25 yıl boyunca Gazavatın liderliğini üstlenmiş, bu süre zarfında Rus tarafına onbinlerce kayıp verdirerek onların emperyalist politikalarını sekteye uğratmış şanlı, büyük bir kahramandır. Onun ele geçirilişi ile Müslümanların Ruslara karşı verdiği mücadele büyük ölçüde gücünü yitirmiştir. Zaten büyük katliamlara, sürgünlere uğrayarak var olma mücadelelerini sürdüren Çerkezler ve diğer Müslüman Kafkas halkları bu tarihten sonra büyük sürgün ve soykırımla karşılaşmışlar, Kafkasya’daki varlıkları yok olma noktasına getirilmiştir.
Roubaud’nun savaş resimlerinin çoğu da Şeyh Şamil zamanı savaşlarına dairdir. Eserlerinde ele aldığı Ahulgoh, Gimri, Şalti, Gunib gibi savaşlar hemen hemen benzer şekilde betimlenmiştir; Tahkimatlı köyü tamamen çeviren Rus ordusu hücuma geçmiş onlara karşılık veren mücahidlerle aralarında boğaz boğaza mücadele başlamıştır. Tarihi bir konuyu ele alan sanatçı elbette belli gerçeklere dayanmak zorundadır. Bu tarz eserlerinde Roubaud tarihi olay ile ilgili gerçek bir an koymasına koyar önümüze. Ama sanatçının seçtiği bu an olay bütünlüğü içinde düşünüldüğünde önemsiz denilebilecek, odak saptıran bir andır. Konuyu bu çerçeve içinde sınırlandırarak Roubaud eserini gerçekçi ve tarafsız bir şekilde işlediği izlenimi vermek ister. Rus ordusunun yaptığı katliamlar, sanatçının yarattığı bu tarafsızlık yanılsaması içinde, gözlerden gizlenmiş olur. Çünkü bütün bu mücadelelerde biliyoruz ki Şeyh Şamil emrindeki küçük bir kuvvetle on binlerce askerden oluşan Rus ordusuna karşı mücadele etmiş ve binlerce kayıp veren Rus ordusu her mücadelenin sonunda köyleri ateşe vermiş, kadın, çocuk, ihtiyarlardan oluşan masum köy halkını katletmiştir.

1915’lere kadar önemli bir ressam olan, geliştirdiği üslubuyla bir geçiş dönemi sanatçısı olarak kabul görmesine rağmen bu tarihten sonra hızla unutulan Roubaud’nun eserlerinin gerçek değeri, her halükarda, bugün bize, 19. yüzyılın Kafkas dünyasının, tarihinin, onurlu, gururlu, inançlı, cesur insanlarının hayatını, mücadelesini hatırlatmasından gelmektedir.